Hikaye (Öykü) Nedir?
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Öyküler; yaşanmış veya yaşanması muhtemelen olayları aktarmak için kullanılan edebi bir türdür. Genellikle tek bir ana konu etrafında gelişen kısa olay örgülerinden oluşmaktadır, konular yaşanmış bir olaydan alınabileceği gibi bir hayal ürününden de oluşabilir.
Öykünün yapı unsurları; Olay, kişi, mekân, zaman ögelerinden oluşmaktadır.
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Bu kavramları kısaca açıklamak gerekirse; Olay, gerçek veya düş ürünü olabilecek durumların bir araya getirdiği örüntülerdir. Kişiler ise anlatıcının sesinde hayat bulan karakterlerdir. Kişi, sadece tek bir olay anlattığından ve olayın da kısa olması nedeniyle bahsedilen kişi sayısı da sınırlı tutulmaktadır.
Mekânda öyküde olayın oluştuğu, geçtiği çevre ve genellikle kişilerin psikolojik özelliklerini ortaya çıkarmakta kullanılan bir araçtır. Son olarak zaman ise öykü de olayların yaşandığı saat, gün, yıl veya mevsimlerin oluşturduğu kavramdır.
Hikayelerde çoğu zaman sadece tek bir kısa olay ele alınmaktadır. Konu çerçevesinde aktarılan olayların ya da durumların neden-sonuç ilişkisiyle birbirine bağlanmış bütüne ise olay örgüsü denir.
Öyküsel Terapi nedir?
Öyküsel terapi yaklaşımı, gerçeklerin sosyal olarak inşa edildiğini düşünür. Bir kişi bir hikâye anlattığında, bazı unsurları diğerlerine tercih eder ve kişisel deneyimler, kişinin anlam verdiği kimliğini şekillendirmeye yardımcı olan kişisel hikayelere dönüşür.
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Terapi, kişinin belirli baskın olan geçmiş hikayelerini (kültürel, sosyal, aile) etkisini anlamasına yardımcı olmayı ve yaşamlarında daha büyük olasılıkları teşvik edecek yeni bakış açıları, yorumları içeren yeni hikayeler yaratmayı amaçlar. Bir deneyimi yorumlamanın birçok yolu vardır, ancak hiçbir yorum “doğru” olarak kabul edilmez.
White’a göre “bireyler yaşamlarının anlamlarını yorumlayıcı hikâyelerle oluştururlar. Oluşturulan bu hikâyeler daha sonra bireyin yaşamı için kesin doğrulara” dönüşür. Öyküsel psikolojik danışmada, danışanlar kendi yaşamlarının uzmanları olarak görülür. Anlatılan öyküler bireyin yaşamına ve deneyimlerine anlam kazandıran araçlardır. Anderson’ a göre öyküsel terapide: “Yorumlama, anlama ve gerçeği arama ihtiyacı hiç sonu gelmeyen bir süreçtir ve gerçek bulunduğu bağlama göre değişkenlik gösterir.”
Öyküsel Terapi nasıl ortaya çıkmıştır?
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Öyküsel (narrative) terapinin ilham kaynağı, 1970 ve 1980’lerde aile terapisinde kullanılan tekniklerin giderek artan yetersizliğinden geliyor. Michael White ve David Epston’a göre insanların bir durum karşısında nasıl hissedeceklerini ve nasıl eylemde bulunacaklarını belirleyen şey, o kişinin o durumu kendi açısından nasıl anlamlandırdığı ve yorumladığına bağlıdır. Michael White ve David Epston’un öyküsel anlatım terapisi; başlangıçta aile terapisi alanında uygulanmış ve daha sonra travma, yeme bozuklukları (anoreksiya / bulimia), şizofreni, bağımlılıklar, yas, aile içi şiddet tedavileri için genişletilmiştir.
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Öyküsel terapi, aynı zamanda çözüm odaklı terapiyi de içeren üçüncü dalga terapilere en son eklenendir. Öyküsel terapi (narrative terapi, anlatı terapisi, öyküleştirme terapisi) 1990 yılında Avusturalya’lı terapist Micheal White ve Yeni Zelandalı aile terapisti David Epston tarafından geliştirilmiştir. 1980’lerin başından beri uygulanıyor olsa da kamuoyunda esas olarak 1990’da yayınlanan “Anlatılanrın Terapötik Sonlara Ulaşması” adlı kitaplarından sonra yaygınlaşmaya başlamıştır.
Terapide amaç:
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Öyküsel anlatım terapisi insanların kendi öykülerini anlatırken daha doyurucu öyküler inşa etmelerine yardımcı olmayı amaçlar. Süreç işbirlikçi bir iletişim ile başlar; sorunlar tanımlanır dışa vurma tekniği kullanılarak hikayelerin anlam ve önemlerini yeniden inşa ederek, faydalı olanın gücüne vurgu yaparak devam eder ve sonunda kişinin kendi yaşamına dair yeni bir bakış açısı kazanmasıyla alternatif öykü üretilir. Sorulan sorular danışanı özgürleştirmelidir. Narrative terapi biriken bilgileri ve becerileri daha görünür, güçlü bir hale getirmek ister çünkü insanlar halihazırda çeşitli bilgiler üzerine yaşarlar ve terapinin amacı bu bilgileri ortaya çıkarmaktır.
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı “Narattive Terapi” kimi kaynaklarda anlatısal terapi, kimi kaynaklarda ise öyküsel terapi olarak tercüme edilmiştir. Öyküsel terapi deyince aklımıza başkalarının öyküleri gelsede aslında Narrative terapi kişinin kendi öyküsüne dayanır. İnsanlar yaşadıklarından anlamlar üretirler, (narrative metaforu insanlar kendilerini anlamlandırırken bunu hikâyelerle yaptığını söyler) yani kimliklerimizi hikayelerle şekillendiririz. Kimliklerimiz; kalıplaşmış ve değişmez değildir, yaptıklarımızdan yaşadıklarımızdan ve ilişkilerimizden anlam çıkarıp kendimize ve başkalarına anlattığımız veya başkalarından kendimiz ile ilgili duyduğumuz hikayeler kimliğimizi değiştirmektedir.
Hikayeler süreç içerisinde yaşadıklarımızdan neleri görüp nelere odaklandığımızı, neyi hatırlayıp neleri unuttuğumuzu belirleyen çerçevelere dönüşürler buna Narrative terapi “baskın hikâye” demektedir. Burada kendimize şu soruları sorabiliriz: “biz kendimizi veya yaşadıklarımızı anlamlandırırken hangi hikayeleri anlatıyoruz?”, “Hangi hikayeler hemen aklımıza gelirken, hangi hikayeleri hatırlamakta zorlanıyoruz?”, “bu hikayeler bizim kendimize ve yaşama bakış açımıza nasıl etki ediyor, neleri görmemizi sağlarken, neleri görmemizi zorlaştırıyor?”
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Narrative terapi insanların “çoklu hikayeleri” olduğunu söyler, problemlerin ise genellikle bu çoklu hikayelerin tek hikâyeye indirgenmesinden kaynaklandığını ifade eder. Çoklu hikayelerin tek hikâyeye indirgenmesinin sebebinin altında; kültürel, sosyal veya kişisel sebeplerin yatabileceğinden söz eder.
Örneğin travmaya maruz kalmış bir kişiyle çalışırken; o kişiyi sadece yaşadığı travma hikayesi üzerinden anlamaya çalışmak, terapide travmayı merkeze almak, o kişinin travma deneyimi dışındaki bütün yaşadıklarını, öğrendiklerini umutlarını göz ardı etmektedir. Halbuki baskın olan sorun hikayesine takılı kalmaktansa, diğer hikayelerin farkına varmak ve o hikayeleri zenginleştirmek kişiyi problem karşısında oldukça güçlendirecektir. Bu noktada öyküsel terapi alternatif hikayelerin keşfedildiği, baskın hikâyeye karşı var olan güçlerin fark edilip harekete geçirildiği bir yolculuktur.
Çocuklar için öyküsel terapi:
Öykü Anlatımının Terapide Kullanımı Öykü anlatıcılığı, bir müdahale tekniği özelliği taşımasının yanı sıra çocukların sıkıntılarının betimlenmesine ilişkin bir değerlendirme aracı olma özelliği de taşımaktadır. Çocukların çeşitli psikolojik sıkıntılarıyla çalışırken öykü anlatıcılığı tekniğini kullanmanın birçok yararı bulunmaktadır. Örneğin tanımlayıcı, anlamaya yönelik bir araç rolü olarak çocuğun iç dünyasına yönelik çatışmaları, korkuları, uyumlu olan ve olmayan başa çıkma mekanizmalarını açığa çıkarabilir.
Psikolojik danışmanın desteğiyle ve öyküler aracılığıyla uyumlu olmayan başa çıkma mekanizmalarının yerine uyumlu olanlar yerleştirilebilir. Öykü anlatıcılığı müdahalesi, metaforlar üzerinden çocuğa farkındalık kazandırabilmekte ya da ders verebilmektedir. Bu sayede çocuk için açığa çıkarılması zor olan bir olgu, başka bir metaforik simge üzerinden daha rahat ve güvenli bir şekilde açığa çıkabilmektedir. Ayrıca süreç içinde öyküler, çocuk tarafından da yapılandırılmaktadır ya da öykülerin oluşmasında çocuğun öyküye müdahale etmesi yönünde cesaret verilmektedir (çocuğun aktif bir katılımcı olması sağlanır).
İnstagram’dan Takip Edebilirsiniz : psk.verdanilyenilmez
Kaynakça
Erçevik, A. (2021). Çözüm Odaklı Kısa Süreli Psikolojik Danışma ve Öyküsel Psikolojik Danışma Yaklaşımlarına Dair Karşılaştırmalı Bir İnceleme . Humanistic Perspective , 3 (2) , 400-419 .
Marteaux, A. (2018). Mieux-Etre. https://www.mieux-etre.org/Therapie-Narrative,862.html adresinden alındı
Narrative Terapi . http://narrativeterapi.com/narrative-terapi-temel-uygulamalari/